Pryszczyca (FMD) jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób zwierzęcych i dlatego jej
monitorowanie i zwalczanie odgrywa bardzo ważne znaczenie. FMD nie powoduje groźnych zakażeń
u ludzi. Do zakażeń dochodzi rzadko. Jednak skutki gospodarcze wystąpienia choroby są bardzo
poważne. U poszczególnych zwierząt straty powodowane przez pryszczycę obejmują obniżenie
parametrów produkcyjnych, takie jak: spadki produkcji mleka i przyrostów masy ciała, zaburzenia
rozrodu i śmiertelność młodych zwierząt.

Natomiast koszty zwalczania i kontroli z ograniczeniami zarówno w handlu lokalnym, jak i
międzynarodowym są wysokie, co wpływa na bezpieczeństwo żywnościowe.
Od grudnia 2022 r. w Iraku wykryto nieoczekiwany wzrost liczby ognisk pryszczycy. Próbki przesłano
do Instytutu FMD (SAP) w Turcji, a 3 lutego 2023 roku poinformowano, że wirus powodujący
zakażenia należy do serotypu SAT2 i jest najbliżej spokrewniony ze szczepami SAT2 z Etiopii. Droga
wniknięcia tego wirusa do Iraku pozostaje przedmiotem badań. Na dzień 3 lutego zgłoszono dziewięć
ognisk choroby u bydła, bawołów i owiec.

Jordania zwalcza ogniska pryszczycy wywołane serotypem O od grudnia 2021 r., a falę ognisk
obserwowaną w grudniu 2022 r. początkowo przypisywano temu serotypowi. W dniu 5 lutego 2023
r. media poinformowały, że w Jordanii wykryto serotyp SAT2. Serotyp SAT2 zwykle krąży w Afryce.
Był w dużej mierze ograniczony na południe od Sahary do 2012 roku, kiedy to w Egipcie i Libii
wybuchła duża epidemia. Poprzednie epidemie związane z transmisją serotypu SAT2: Bliski Wschód
w 1990 (Jemen), 2000 (Arabia Saudyjska) i 2012 (Bahrajn i Strefa Gazy), zostały powstrzymane i
wyeliminowane, prawdopodobnie dzięki szybkiej reakcji.

Zarówno Irak jak i Jordania znajdują się w obszarze 3 dla wirusów pryszczycy, w której zwykle krążą
serotypy O, A i Asia 1. W Iraku, Jordanii i krajach sąsiednich żyje ponad 170 milionów podatnych
zwierząt(1), które nigdy nie były szczepione przeciwko SAT2. FMD w tej populacji może
rozprzestrzeniać się niezwykle szybko. Pilnie potrzebne są zwiększona bioasekuracji i szczepienia.
Rozpoczęto analizę mającą na celu identyfikację dostępnych szczepionek dopasowanych do szczepu
epidemii

SAT2. 1 Źródło: Gridded Livestock of the World v4 (GLW4) - 2015
https://data.apps.fao.org/catalog//iso/15f8c56c-5499-45d5-bd89-59ef6c026704

Rycina 1. Ogniska pryszczycy odnotowane na Bliskim Wschodzie i w Zachodniej Eurazji pomiędzy 1
grudnia 2022 r. - 7 lutego 2023 r., z dużymi przeżuwaczami (a) i małymi przeżuwaczami (b) warstwy
gęstości skorygowane na FAOSTAT 2015 (GLW4*)

Źródło: Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Geoprzestrzennych. 2020. Mapa świata. Organizacja
Narodów Zjednoczonych. Cytowano 9 lutego 2023 r.
www.un.org/geospatial/file/3420/download?token=TUP4yDmF zmodyfikowany danymi GLW4.

Zastrzeżenie: Granice i nazwy pokazane oraz oznaczenia użyte na tych mapach nie oznaczają
wyrażenia jakiejkolwiek opinii ze strony FAO na temat statusu prawnego jakiegokolwiek kraju,
terytorium, miasta lub obszaru lub jego władz, lub w sprawie wytyczenia jej granic. Linie przerywane
na mapach reprezentują przybliżone linie graniczne, co do których być może nie ma jeszcze pełnej
zgody. Linia przerywana przedstawia w przybliżeniu linię kontroli w Dżammu i Kaszmirze uzgodnioną
przez Indie i Pakistan. Ostateczny status Dżammu i Kaszmiru nie został jeszcze uzgodniony przez
strony.

W tym obszarze okresowo występują niszczycielskie epidemie, a pryszczyca szybko rozprzestrzenia
się ponad granicami krajowymi i regionalnymi. Analiza historycznych sekwencji wirusów sugeruje, że
zwykle pryszczyca rozprzestrzenia się z Azji Południowo-Środkowej na zachód wzdłuż tak zwanej
„Ulicy Przeżuwaczy”, dlatego istnieje poważna obawa, że SAT2 szybko rozprzestrzeni się na inne
kraje. W regionie występuje duże zagęszczenie zwierząt gospodarskich, zwłaszcza małych
przeżuwaczy. Pryszczyca rozprzestrzenia się na tym obszarze poprzez różne mechanizmy, w tym
formalny i nieformalny handel zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego, szlaki migracji
zwierząt gospodarskich (wypas), wspólne wypasanie oraz poprzez źródła, takie jak odzież, obuwie i
pojazdy. Wirus przeżywa szczególnie dobrze podczas chłodniejszej pogody, czego można się
spodziewać w ciągu najbliższych kilku miesięcy.

Najważniejsze bezpośrednie zagrożenia rozprzestrzeniania się wirusa SAT2 są związane z
przemieszczaniem się zwierząt:
• w okresie wiosennym związanym ze świętami religijnymi spodziewany jest wzmożony handel i
przemieszczanie żywca rzeźnego;
• migracja przeżuwaczy na letnie pastwiska wiosną
• międzynarodowy i krajowy handel zwierzętami, w szczególności z mieszaniem zwierząt na
Populacje zwierząt gospodarskich w większości krajów Bliskiego Wschodu i we wszystkich krajach
zachodniej Eurazji nie mają odporności na serotyp SAT2 wirusa FMD. Dopóki nie będą dostępne
odpowiednie szczepionki SAT2, tylko szybkie i skuteczne środki bioasekuracji mogą ograniczyć
rozprzestrzenianie się wirusa SAT2. Dlatego FAO doradza krajom, aby zwiększyły świadomość,
wzmocniły bezpieczeństwo biologiczne i poprawiły gotowość na poziomie krajowym, regionalnym i
społeczności, aby chronić zwierzęta gospodarskie i źródła utrzymania.

ZALECENIA FAO
• Kraje powinny ocenić drogi, które w przeszłości doprowadziły do wprowadzenia i rozprzestrzeniania
się pryszczycy oraz zaplanować interwencje w celu zminimalizowania wprowadzenia i ewentualnego
rozprzestrzeniania się wirusa. Może to obejmować przygotowanie do zakupu i awaryjnego
rozmieszczenia szczepionki chroniącej przed serotypem SAT2.
• Należy zintensyfikować kontrole na granicach międzynarodowych, w ramach krajowych granic
administracyjnych i na trasach ruchu w oparciu o analizę ryzyka, aby zminimalizować ryzyko
wprowadzenia potencjalnie zakażonych zwierząt i skażonych produktów pochodzenia zwierzęcego.
Kary za nieprzestrzeganie przepisów mogą zostać podwyższone.
• Kraje powinny zweryfikować:
     o czy istnieje plan awaryjny w wypadku wybuchu pryszczycy, zawierający standardowe
procedury operacyjne dotyczące nadzoru i zwalczania ognisk;
     o dostosowanie laboratoriów do szybkiego potwierdzenia podejrzanych przypadków, w
        tym określenia serotypu powodującego zakażenia.
• Poprzez kampanie uświadamiające, rolnicy i inne społeczności powinni być informowani o
zwiększonym zagrożeniu pryszczycą i środkach, które mogą podjąć w celu ochrony swojego
inwentarza. Należy wzmocnić środki bezpieczeństwa biologicznego w gospodarstwach rolnych i w
handlu żywym inwentarzem:
     o chore zwierzęta powinny zostać zbadane przez lekarza weterynarii i oddzielone od innych
zwierząt gospodarskich. Nigdy nie należy ich przemieszczać na duże odległości ani
sprzedawać;
     o przemieszczanie i mieszanie zwierząt powinno być ograniczone do minimum;
     o należy unikać wprowadzania żywego inwentarza z nieznanych źródeł. Każde nowe stado
        powinno zostać sprawdzone przed wprowadzeniem, aby upewnić się, że wygląda na
        zdrowe i należy przestrzegać 7-14-dniowego okresu kwarantanny przed dopuszczeniem
        do kontaktu z resztą stada (okres inkubacji pryszczycy).
   o Podczas pracy ze zwierzętami należy nosić czyste obuwie i odzież, a odwiedzający nie
      powinni mieć kontaktu ze zwierzętami.
   o Należy unikać mieszania różnych przesyłek podczas transportu i na targach. Targi handlowe
      powinny być dokładnie czyszczone i opróżniane między sprzedażami (dni odpoczynku).
      Należy rozważyć zatrzymanie inwentarza żywego, zwłaszcza jeśli istnieje podejrzenie
      pryszczycy.
• Należy podjąć kroki w celu usprawnienia wczesnego wykrywania, aby można było wdrożyć
odpowiednie środki zapobiegawcze i kontrolne:
   o Należy poinformować rolników i lekarzy weterynarii wolnej praktyki, aby niezwłocznie
      zgłaszali służbom weterynaryjnym wszelkie podejrzane objawy kliniczne. Takie zgłaszanie
      powinno być jak najbardziej ułatwione przez służby weterynaryjne (np. poprzez
      dedykowany numer telefonu lub stronę internetową).
  o Należy wdrożyć systemy monitorowania i wczesnego ostrzegania w oparciu o doniesienia o
      zwiększonej śmiertelności (zwłaszcza młodych osobników), obserwacje w rzeźniach lub
      panicznej wyprzedaży, z wykorzystaniem informacji od rolników, handlowców, inspektorów
      i odpowiednich portali społecznościowych.

Poprzez swój Dział Produkcji i Zdrowia Zwierząt oraz operacje współpracy technicznej z partnerami
instytucjonalnymi, FAO pozostaje w pełni zaangażowana we wspieranie Państw Członkowskich w celu
zwiększenia ich gotowości i zdolności zarządzania kryzysowego.

Kluczowe fakty:
1. Pryszczyca (FMD) jest wysoce zaraźliwą chorobą wirusową atakującą bydło, owce, kozy, świnie i
inne zwierzęta parzystokopytne. Chociaż pryszczyca nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzkiego,
poważnie wpływa na bezpieczeństwo żywnościowe, źródła utrzymania oraz rynki krajowe i
międzynarodowe.
2. Istnieje siedem serotypów wirusa pryszczycy (A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 i Asia1). Odporność
uzyskana poinfekcyjnie lub poszczepiennie jest specyficzna dla serotypu i nie zapewnia ochrony przed
innymi serotypami.
3. Objawy kliniczne: U zarażonych zwierząt pojawia się gorączka i pęcherze/owrzodzenia na
dystalnych częściach kończyn (w szparze międzyracicowej i na koronkach racic), w jamie ustnej,
nosie, pysku i sutkach. Obserwuje się depresję, utratę apetytu, utratę masy ciała, kulawiznę i spadek
laktacji. Niektóre zwierzęta mogą być zakażone subklinicznie, zwłaszcza małe przeżuwacze. U
młodszych zwierząt obserwuje się zwiększoną śmiertelność z powodu nagłej niewydolności serca.
4. Transmisja odbywa się drogą oddechową lub pokarmową. Zarażone zwierzęta wydalają wirusa we
wszystkich wydzielinach i wydalinach (ślinie, mleku, moczu, kale). FMD zwykle rozprzestrzenia się
poprzez przemieszczanie się zwierząt, ale może być również przenoszona przez zanieczyszczoną
odzież, obuwie, sprzęt, pojazdy. Wirus może przetrwać w środowisku i produktach pochodzenia
zwierzęcego.
5. Diagnoza: badania laboratoryjne. Diagnostyka laboratoryjna jest również wymagana do określenia
serotypu, który wywołał zakażenie. Odpowiednie do oceny laboratoryjnej próbki obejmują: płyn
pęcherzykowy lub nabłonek, krew lub surowicę.
6. Zapobieganie: Istotne jest, aby szczepionki były specyficzne dla krążących szczepów. Ponieważ
pryszczyca jest wysoce zaraźliwa, potrzebne są dodatkowe środki, w tym ścisły nadzór, kontrola
przemieszczania się i bioasekuracja.

Przydatne linki:
Wprowadzenie do pryszczycy (kurs online)
https://elearning.fao.org/course/view.php?id=902
Co należy wiedzieć o pryszczycy w kraju endemicznym (wideo 2022)
https://www.youtube.com/watch?v=6uuUcA60q5U
Szczepienia przeciwko pryszczycy i monitoring poszczepienny (FAO i WOAH 2016)
https://www.fao.org/3/i5975e/I5975E.pdf
Raporty kwartalne dotyczące pryszczycy (EuFMD i WRLFMD)
https://www.wrlfmd.org/ref-lab-reports
Progresywna Ścieżka Kontroli dla Wytycznych FMD (FAO i WOAH 2018)
https://www.fao.org/3/CA1331EN/ca1331en.pdf
Awaryjny zestaw narzędzi EuFMD
https://trello.com/b/RNA1zSan/eufmd-emergency-toolbox
Wytyczne postępowania z tuszami. Efektywna utylizacja zwłok zwierzęcych i zanieczyszczonych
materiałów w małych i średnich gospodarstwach (Wytyczne FAO 2020)
https://www.fao.org/3/cb2464en/CB2464EN.pdf

Więcej informacji na temat pryszczycy znajdziesz w linku poniżej: 

https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/pryszczyca