Pryszczyca - najczęściej zadawane pytania (FAQ)

1. Pryszczyca, co to za choroba? 

Pryszczyca (Foot and mouth disease - FMD) to zakaźna i wysoce zaraźliwa choroba wirusowa zwierząt parzystokopytnych domowych oraz wolno żyjących (dzikich). Jest to choroba podlegająca obowiązkowi zgłaszania oraz zwalczania.   

2. Co wywołuje pryszczycę? 

Chorobę wywołuje wirus zaliczany do rodziny Picornaviridae, z rodzaju Aphthovirus. Wirus pryszczycy (FMDV) jest szeroko rozpowszechniony niemal na całym świecie.  

3. Jakie zwierzęta są wrażliwe na zakażenie? 

Na zakażenie wrażliwe są głównie zwierzęta gospodarskie parzystokopytne: bydło, świnie, owce i kozy a także lamy i alpaki. Z wolno żyjących (dzikich) zwierząt wrażliwe na zakażenie są m.in.: jelenie, sarny, łosie, żubry, bizony, bawoły oraz dziki. 

4. Jak przenosi się pryszczyca?

Zwierzęta zainfekowane wydalają wirus z wydychanym powietrzem, wydzielinami oraz wydalinami (może to nastąpić na około 4 dni przed zauważalnymi objawami klinicznymi).   
Źródłami zakażenia są:   

• zwierzęta chore,   
• ślina, kał, mocz,
• nasienie i zarodki,
• pasza, woda, żłoby, podłogi, pastwiska, skóra, wełna, ręce i odzież obsługi, środki transportu,
• mleko i jego przetwory, mięso i jego przetwory (niepoddane odpowiedniej obróbce),
• droga aerogenna (z wiatrem),
• woda. 

5. Jakie są objawy kliniczne pryszczycy? 

• okres inkubacji: 14 dni,
• pęcherzyki i pęcherze występujące na w jamie gębowej, na wargach, języku, w okolicy otworów nosowych oraz na wymieniu, strzykach, w szparze międzyracicowej i na koronkach racic, po ich pęknięciu - nadżerki,
• gorączka,
• apatia,
• obfite ślinienie, otwieranie jamy ustnej z charakterystycznym mlaskaniem, utrudnione przeżuwanie i utrata łaknienia - w szczególności u bydła,
• spadek mleczności aż do całkowitego zaniku,
• kulawizna jednocześnie na wiele kończyn, sztywny chód,
• niewielka śmiertelność zwierząt wśród dorosłych,
• zwierzęta młode (cielęta, prosięta, jagnięta) są bardzo wrażliwe i często padają z powodu zapalenia mięśnia sercowego bez innych oznak choroby. 

6. Czy wirus pryszczycy jest niebezpieczny dla ludzi? 

Wirus pryszczycy nie jest niebezpieczny dla ludzi. Zachorowania na pryszczycę u ludzi są sporadyczne. Nawet podczas wybuchu pryszczycy w Wielkiej Brytanii w 2001 r., kiedy odnotowano ponad 2000 ognisk u zwierząt gospodarskich, nie zgłoszono żadnych przypadków zachorowań u ludzi.    

7. Czy psy, koty i inne zwierzęta domowe mogą chorować na pryszczycę? 

Psy, koty i inne zwierzęta domowe (takie jak konie) zazwyczaj nie chorują na pryszczycę. Mogą jednak pośrednio przenosić patogen.  

 8. Jakie są skutki wystąpienia pryszczycy dla hodowców/producentów? 

W przypadku wykrycia ogniska pryszczycy konieczna jest likwidacja wszystkich zwierząt wrażliwych w gospodarstwie zakażonym.  Wystąpienie choroby prowadzi również do zablokowania eksportu i obrotu zwierzętami oraz produktami od nich pochodzącymi, co może wiązać się z poważnymi stratami ekonomicznymi zarówno dla pojedynczego rolnika jak i dla całego sektora hodowli zwierząt wrażliwych na pryszczycę. 

9. Jak mogę chronić moje zwierzęta przed pryszczycą? 

W celu ochrony stada przez wniknięciem wirusa pryszczycy należy: 

• wystrzegać się zakupu zwierząt pochodzących z niewiadomego źródła, bez świadectwa zdrowia (jeśli dotyczy) potwierdzającego ich pochodzenie i status zdrowotny,
• zapewnić okresowe wizyty lekarza weterynarii w gospodarstwie,
• w przypadku zauważenia objawów nasuwających podejrzenie choroby zakaźnej niezwłocznie zgłosić ten fakt powiatowemu lekarzowi weterynarii bezpośrednio lub za pośrednictwem lekarza weterynarii opiekującego się gospodarstwem albo wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta),
• unikać kontaktów między zwierzętami z różnych stad, np. na pastwisku, przez ogrodzenie,
• unikać z korzystania ze wspólnych narzędzi, sprzętu, pojazdów, personelu z innymi gospodarstwami,
• stosować odzież i obuwie ochronne do obsługi zwierząt a także dezynfekcję obuwia przed wejściem do budynku ze zwierzętami. 

10. Czy wirus pryszczycy może być przenoszony na zwierzęta za pośrednictwem paszy?  

Zgodnie z aktualną wiedzą naukową nie można wykluczyć przeniesienia wirusa pryszczycy na zwierzęta za pośrednictwem paszy. Wiedza na temat tej drogi transmisji nie jest jednak w pełni znana i zależy od sposobu przedostania się wirusa do paszy, a także od rodzaju paszy. 

11. Czy pryszczyca może być przenoszona przez produkty pochodzenia zwierzęcego? 

Tak, wirus pryszczycy może być przenoszony przez produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak mięso, mleko, które nie zostały poddane odpowiedniej obróbce.  

12. Co robić, gdy zauważysz u swoich zwierząt parzystnokopytnych objawy mogące wskazywać na występowanie pryszczycy? 

Należy natychmiast zgłosić ten fakt najbliższemu lekarzowi weterynarii lub powiatowemu lekarzowi weterynarii (lub innemu pracownikowi powiatowego inspektoratu weterynarii) właściwemu na miejsce utrzymywania zwierząt, który oceni powagę sytuacji. 

Podejrzenie można zgłosić również do najbliższych władz samorządowych, tj. do wójta gminy, burmistrza lub prezydenta miasta.  

Do czasu uzyskania ostatecznych wyników badań laboratoryjnych: 

• nie wyprowadzać ani wprowadzać zwierząt z/do gospodarstwa,
• uniemożliwić osobom postronnym dostępu do pomieszczeń lub miejsc, w których znajdują się zwierzęta podejrzane o zakażenie lub chorobę, lub zwłoki zwierzęce,
• wstrzymać się od wywożenia, wynoszenia i zbywania produktów, w szczególności mięsa, zwłok zwierzęcych, pasz, wody, ściółki, nawozów naturalnych i innych przedmiotów znajdujących się w miejscu, w którym wystąpiła choroba. 

Pracownik Inspekcji Weterynaryjnej po otrzymanym zgłoszeniu poprosi o: 

• udostępnienie zwierząt i zwłok zwierzęcych do badań, zabiegów weterynaryjnych, pobierania prób do badań laboratoryjnych,
• udzielanie pomocy przy wykonywaniu tych badań,
• udzielanie wyjaśnień i podawania informacji, które mogą mieć znaczenie dla wykrycia choroby, źródeł zakażenia, zapobiegania jej szerzeniu. 

Pamiętaj! Tylko szybkie zgłoszenie podejrzenia choroby do miejscowego powiatowego lekarza weterynarii oraz udzielenie koniecznego wsparcia powiatowemu lekarzowi weterynarii pozwoli na szybkie podjęcie działań mających na celu likwidację choroby i niedopuszczenie do dalszego jej rozprzestrzenienia się. 

13. Jakie jest ryzyko pojawienia się pryszczycy w Polsce? 

Obecnie z uwagi na: 

• charakter choroby (zakaźna, zaraźliwa) oraz możliwe drogi szerzenia się choroby (w tym z wiatrem, z zakażonym zwierzętami),
• obecność ognisk pryszczycy w kraju graniczącym z Polską,
• przywóz na terytorium Polski w ramach handlu wewnątrzunijnego przesyłek zwierząt wrażliwych na zakażenie z krajów, w których choroba wystąpiła, należy uznać, że ryzyko zawleczenia choroby na terytorium Polski jest relatywnie wysokie, dlatego nie należy lekceważyć sytuacji i podjąć wszelkie działania zapobiegające ewentualnemu zawleczeniu choroby na terytorium kraju.  

14. Jakie działania zostaną podjęte w przypadku pojawienia się pryszczycy w Polsce? 

Wszelkie działania związane ze stwierdzeniem pryszczycy w Polsce będą podejmowane zgodnie z prawem krajowym i unijnym. 

Obecnie najważniejszymi aktami prawnymi regulującymi zwalczanie pryszczycy są: 

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie przenośnych chorób zwierząt oraz zmieniające i uchylające niektóre akty w dziedzinie zdrowia zwierząt („Prawo o zdrowiu zwierząt”)
• rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2020/687 z dnia 17 grudnia 2019 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 w odniesieniu do przepisów dotyczących zapobiegania niektórym chorobom umieszczonym w wykazie oraz ich zwalczania
• ustawa z dnia 11 marca 2024 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. 

W przypadku stwierdzenia ogniska choroby Inspekcja Weterynaryjna wdroży m.in. następujące działania: 

• wokół ogniska choroby zostanie wyznaczony zostanie obszar zapowietrzony (o promieniu 3 km od ogniska) oraz zagrożony (o promieniu 10 km od ogniska), na którym wprowadzane są środki zwalczania i kontroli choroby, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenieniu się jej,
• jeżeli zajdzie taka konieczność zostanie wyznaczony również obszar buforowy wokół obaru zagrożonego,
• w obszarach będą prowadzone wizytacje w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta wrażliwe wraz z badaniem klinicznym i ewentualnym pobraniem próbek do badań laboratoryjnych,
• w ognisku przeprowadzane będzie dochodzenie epizootyczne, które ma ustalić drogę wniknięcia zakażenia wirusa do gospodarstwa i możliwość jego ewentualnego dalszego rozprzestrzenienia z gospodarstwa (gospodarstwa kontaktowe),
• jednocześnie wszystkie zwierzęta wrażliwe będące w ognisku zostaną zabite pod nadzorem organów Inspekcji Weterynaryjnej, a ich zwłoki bezpiecznie unieszkodliwione,
• jeżeli zajdzie taka konieczność, organ Inspekcji Weterynaryjnej może nakazać uśmiercanie prewencyjne zwierząt wrażliwych w określonej odległości od ogniska choroby lub gospodarstwie kontaktowym, w celu przerwania łańcucha zakażenia, np. szerzenia zakażenia z wiatrem. 

15. Jak wykrywa się pryszczycę? 

W celu potwierdzenia lub wykluczenia tej choroby, należy przeprowadzić odpowiednią diagnostykę laboratoryjną.

Substancjami aktywnymi zawartymi w dopuszczonych do stosowania w Polsce produktach biobójczych o działaniu wirusobójczym o kategorii PT3 (https://www.gov.pl/web/urpl/wykaz-produktow-biobojczych2) wykazujących skuteczność wobec wirusa pryszczycy są:

• bis (peroksymonosiarczano) bis (siarczan) pentapotasu;
• kwas peroksoetanowy (kwas nadoctowy) (w wytycznych WOAH wskazana pochodna tej substancji tj. kwas octowy);
• aktywny chlor uwalniany przez podchloryn sodu (w wytycznych wskazany podchloryn sodu);
• ditlenek chloru.

17. Czy kupując obecnie mięso w Polsce, należy zachować jakieś szczególne środki ostrożności?

Świeże mięso pochodzące z wiadomego źródła tzn. wyprodukowane w zakładach podlegających nadzorowi Inspekcji Weterynaryjnej jest bezpieczne. Zwierzęta parzystokopytne poddawane ubojowi w rzeźni podlegają badaniu przedubojowemu, które jest przeprowadzane przez urzędowych lekarzy weterynarii. Następnie pozyskane mięso podlega badaniu poubojowemu. Mięso uznane za zdatne do spożycia jest znakowane znakiem jakości zdrowotnej w kształcie owalu. Oznakowanie takie jest gwarancją, że mięso zostało zbadane, spełnia wymagania higieniczno-weterynaryjne i może być wprowadzane na rynek.

W przypadku wystąpienia w Polsce ognisk pryszczycy u zwierząt, niezwłocznie wdrożone zostaną działania zgodnie z prawodawstwem unijnym w zakresie zwalczania chorób zakaźnych zwierząt. Przepisy te jednoznacznie określają postępowanie w odniesieniu do świeżego mięsa pozyskanego od zwierząt pochodzących z obszarów podlegających ograniczeniom. Zgodnie z tymi przepisami mięso musi zostać poddane jednemu z procesów obróbki zmniejszającej ryzyko rozprzestrzenienia się choroby zakaźnej.