Program zwalczania i monitorowania choroby Aujeszky'ego u świń

Realizacja programu zwalczania i monitorowania w latach 2006-2024

Program zwalczania i monitorowania choroby Aujeszkyego (ChA) u świń został wdrożony po raz pierwszy do realizacji w 2006 r. na obszarze województwa lubuskiego jako program pilotażowy (realizowany był on w latach 2006-2007), a następnie w 2008 r. objął całe terytorium kraju.

W ramach realizacji programu prowadzono badania serologiczne we wszystkich siedzibach stad świń w Polsce w kierunku ChA w celu zidentyfikowania stad zakażonych i wdrożenia odpowiednich działań mających wyeliminowanie zakażenia ze stada. Zwalczanie realizowane było do 2014 r. zgodnie z zasadą „szczepienie - eliminacja” lub alternatywnie metodą administracyjną poprzez ubój albo zabicie świń w stadzie. Natomiast po wprowadzeniu w 2015 r. obowiązkowego zakazu szczepień świń p/ko tej chorobie, ogniska eliminowano jedynie metodą administracyjną.

Ostatnie ognisko ChA u świń w Polsce przed złożeniem w lutym 2023 r. wniosku do Komisji Europejskiej o uznanie terytorium Polski za wolne od zakażenia wirusem choroby Aujeszk’ego (ADV) stwierdzono we wrześniu 2020 r. w powiecie słupskim w województwie pomorskim.

Od uznania terytorium Polski za wolne od zakażenia ADV do chwili obecnej stwierdzono w Polsce jedno ognisko choroby u świń - we wrześniu 2023 r. w powiecie olkuskim w województwie małopolskim. Wszystkie zwierzęta w ognisku choroby zostały pod nadzorem właściwego powiatowego lekarza weterynarii poddane ubojowi, jak również przeprowadzono oczyszczanie i odkażanie w siedzibie stada. Ponadto przeprowadzono dochodzenie epizootyczne, którym objęto także stada kontaktowe. W ramach dochodzenia przeprowadzono badanie kliniczne i serologiczne świń. Nie wykryto zakażenia ADV w ww. stadach.

Z uwagi na fakt, iż nie stwierdzono większej liczby ognisk ChA u świń w ramach dochodzenia epizootycznego, jak również wdrożono wszelkie środki zwalczania choroby określone w programie (analogiczne z wymaganiami określonym w RDK 2020/689), Komisja Europejska utrzymała Polsce status terytorium wolnego od zakażenia ADV.

Cel i skutki zwalczania ChA na terytorium Polski

Głównym celem programu zwalczania i monitorowania ChA w Polsce w latach 2006-2024 było wyeliminowanie zakażeń ADV w populacji świń i uznanie terytorium Polski za wolne od zakażenia tym wirusem przez Komisję Europejską. W wyniku uzyskania ww. statusu świnie przemieszczane do państw UE o tym samym statusie nie muszą spełniać dodatkowych gwarancji weterynaryjnych (w tym być poddawane dodatkowym badaniom w kierunku zakażenia ADV przed przemieszczeniem) w odniesieniu do tej choroby.

Cel ten został osiągnięty w czerwcu 2023 r., kiedy to terytorium Polski zostało uznane za wolne od zakażenia ADV rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) 2023/1071 z dnia 1 czerwca 2023 r. zmieniającym niektóre załączniki do rozporządzenia wykonawczego (UE) 2021/620 w odniesieniu do zatwierdzenia lub cofnięcia statusu obszaru wolnego od choroby dla niektórych państw członkowskich lub ich stref lub kompartmentów w odniesieniu do niektórych chorób umieszczonych w wykazie i zatwierdzenia programów likwidacji niektórych chorób umieszczonych w wykazie.

Status ten umożliwił swobodny handel świniami z państwami lub regionami urzędowo wolnymi od ChA, tj. bez konieczności spełniania dodatkowych wymagań (gwarancji) weterynaryjnych określonych w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2020/688 z dnia 17 grudnia 2019 r. uzupełniającym rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 w odniesieniu do wymagań w zakresie zdrowia zwierząt dotyczących przemieszczania zwierząt lądowych i jaj wylęgowych w obrębie terytorium Unii (art. 20 i art. 21).

W związku z powyższym, w odniesieniu do ChA, polscy hodowcy świń mogą przemieszczać świnie do hodowli lub do uboju do innych Państw Członkowskich lub ich regionów uznanych za wolne od zakażenia ADV zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym Komisji nr 2021/620, tj. np. Dania, Holandia, Niemcy, Czechy czy Słowacja, bez konieczności poświadczania dodatkowych gwarancji weterynaryjnych dla tych zwierząt. 

Aktualne działania związane z nadzorem nad występowaniem ChA w Polsce

Zgodnie z przepisami rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2018/1882 z dnia 3 grudnia 2018 r. w sprawie stosowania niektórych przepisów dotyczących zapobiegania chorobom oraz ich zwalczania do kategorii chorób umieszczonych w wykazie oraz ustanawiające wykaz gatunków i grup gatunków, z którymi wiąże się znaczne ryzyko rozprzestrzeniania się chorób umieszczonych w tym wykazie zakażenie ADV zaliczane jest do kategorii C + D + E, a zatem choroba ta oznacza chorobę umieszczoną w wykazie:

- która ma znaczenie dla niektórych państw członkowskich i w odniesieniu do której potrzebne są środki, aby zapobiec jej rozprzestrzenianiu się na te części Unii, które oficjalnie są wolne od choroby lub które mają programy likwidacji danej choroby umieszczonej w wykazie, jak określono w art. 9 ust. 1 lit. c) rozporządzenia (UE) 2016/429;

- w odniesieniu do której potrzebne są środki, aby zapobiec jej rozprzestrzenianiu się z uwagi na jej wystąpienie w Unii lub przemieszczanie między państwami członkowskimi, jak określono w art. 9 ust. 1 lit. d) rozporządzenia (UE) 2016/429;

- w odniesieniu do której zachodzi konieczność nadzoru w Unii, jak określono w art. 9 ust. 1 lit. e) rozporządzenia (UE) 2016/429.

Powyższa kategoryzacja wskazuje zatem m.in. na konieczność zapewnienia odpowiednich środków w celu zapobieżenia jej rozprzestrzenianiu się w przypadku wystąpienia w Unii (w tym na terytorium Polski) lub przy przemieszczaniu między państwami członkowskimi, a także zapewnienia odpowiednich środków nadzoru w Unii (w tym na Polski).

W odniesieniu do ChA  w/w środki są określone w:

- rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2020/689,

- rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2020/688 (warunki w zakresie przemieszczania zwierząt w obrębie terytorium UE),

- rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2020/686 (warunki zatwierdzania zakładów zajmujących się materiałem biologicznym oraz wymagania w zakresie identyfikowalności i zdrowia zwierząt dotyczących przemieszczania w obrębie terytorium UE materiału biologicznego).

W celu utrzymania statusu, Państwo Członkowskie musi zapewnić:

- środki nadzoru nad chorobą, zgodnie z Załącznikiem IV, Cześć V, Rozdział 2, Sekcja 2, ustęp 1 lit b), co zostało już zapewnione poprzez nowelizację rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zwierząt,

-środki zwalczania tej choroby na wypadek jej wystąpienia, zgodnie z Załącznikiem IV, Część V, Rozdział 2, Sekcja 2, ustęp 2 rozporządzenia 2020/689.

Ponadto, w dalszym ciągu Państwo Członkowskie musi spełniać takie wymagania jak:

- w kraju przez ostatnie 12 miesięcy obowiązywał zakaz szczepienia utrzymywanych świń przeciwko ChA,

- w przypadku gdy wiadomo, że u dzikich świń stwierdzono zakażenie ADV, wprowadzono środki mające zapobiec przeniesieniu ADV z dzikich świń na świnie utrzymywane.

W świetle powyższych informacji, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa unijnego oraz krajowego, nadzór nad występowaniem zakażenia ADV u świń w Polsce od dnia 1 stycznia 2025 r. jest realizowany poprzez prowadzenie badań kontrolnych w zakładach utrzymujących świnie na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zwierząt.

Dodatkowo, w przypadku potwierdzenia wystąpienia zakażenia ADV u świń w ramach nadzoru biernego lub czynnego w celu utrzymania statusu terytorium wolnego od zakażenia ADV należy:

1) zawiesić status zakładu utrzymującego świnie, w którym stwierdzono zakażenie ADV;

2) wdrożyć środki zwalczania i kontroli określone w Załączniku IV, Część V, Rozdział 2, Sekcja 2, ustęp 2 rozporządzenia 2020/689, tj.:

1. a) wszystkie świnie w zakładach dotkniętych chorobą muszą zostać usunięte (poprzez ubój lub zabicie);
2. b) właściwy organ przeprowadza dochodzenie epidemiologiczne oraz dochodzenia, w tym badanie kliniczne oraz badanie serologiczne lub wirusologiczne:

 - we wszystkich zakładach utrzymujących świnie, które miały bezpośredni lub pośredni kontakt ze zakażonym zakładem; oraz

- we wszystkich zakładach utrzymujących świnie zlokalizowanych w promieniu co najmniej 2 km od zakażonego zakładu w celu wykazania, że zakłady te nie zostały zakażone.

Liczba próbek krwi, które należy pobrać od świń utrzymywanych w tych zakładach, musi pozwalać co najmniej na wykrycie, na poziomie ufności 95%, seropozytywnych zwierząt przy docelowym współczynniku chorobowości wynoszącym 10%;

1. c) wynik dochodzenia przeprowadzonego zgodnie z lit. b) musi wykazać, że jedynie ograniczona liczba zakładów jest objęta ogniskiem choroby;
2. d) w każdym zakładzie zakażonym ADV niezwłocznie wprowadza się stosowne środki zwalczania chorób, o których mowa w art. 24 rozporządzenia 2020/689.

Ponadto, w dalszym ciągu na terytorium Polski obowiązuje zakaz szczepienia świń przeciwko ChA zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r. w sprawie określenia choroby zakaźnej, przeciwko której nie wykonuje się szczepień (Dz. U. 2015 poz. 1289).